သီပေါမင်း နဲ့ ကံတူအကျိုးပေး အိန္ဒိယဘုရင် ဇဖာရ်ရှားသ် ရဲ့ ရန်ကုန်မြို့က ဂူဗိမာန်

အာရှသမိုင်းမှာ ကံတူအကျိုးပေး ပုဂ္ဂိုလ် နှစ်ဦး ရှိခဲ့တယ်။ အဲ့ဒီသူတွေက ကျွန်တော်တို့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဘုရင်စနစ်မှာ နောက်ဆုံးဘုရင် ဖြစ်ခဲ့တဲ့ သီပေါမင်း နဲ့ အိန္ဒိယနိုင်ငံ တီမူရစ်မင်းဆက် ရဲ့ နောက်ဆုံး မဂိုဘုရင် ဇဖာရ်ရှားဟ်း တို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ကံတူအကျိုးပေး ဆိုတာက ဒီမင်းနှစ်ပါးဟာ မင်းစည်းစိမ်ကို စွန့်ခဲ့ရပြီး အင်္ဂလိပ်နယ်ချဲ့တွေရဲ့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးမှုကြောင့် ဟိုဘက်နိုင်ငံ၊ ဒီဘက်နိုင်ငံ ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ခဲ့ကြရလို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

တကယ်တော့ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ကွယ်လွန်တာက မြန်မာပြည်အထက်ပိုင်း သီပေါဘုရင် ပါတော်မူတဲ့အချိန်ထက် အများကြီး စောခဲ့ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဇဖာရ်ရှားဟ် နဲ့ ခေတ်ပြိုင် မြန်မာဘုရင် ဆိုရင်တော့ မင်းတုန်းမင်းကြီး လို့ ပြောကြရမှာပါ။ အဖြစ်အပျက်ပုံစံသာ သီပေါမင်း နဲ့ ဆင်တူခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဗြိတိသျှတွေ နိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ပြီးချိန် မြန်မာနောက်ဆုံးဘုရင် သီပေါမင်း ကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ ရတနာဂီရိ ကို ပို့လိုက်သလို အိန္ဒိယနောက်ဆုံးဘုရင် ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ကို မြန်မာနိုင်ငံ ရန်ကုန်မြို့ ကို ပို့လိုက်ကြတာပါ။

မြန်မာနိုင်ငံ ကို အကြောင်းကြောင်းကြောင့် ရောက်ရှိနေထိုင်ကွယ်လွန်သွားခဲ့ကြတဲ့ နိုင်ငံခြားဘုရင်တွေ ရှိပါတယ်။ အဲ့ဒီဘုရင်တွေထဲမှာ ထင်ထင်ရှားရှား သင်္ချိုင်းအုတ်ဂူရယ်လို့ ကျန်ရစ်ခဲ့တာ ဒီ မဂိုဘုရင် တစ်ပါး ပဲ ရှိမယ်လို့ ယူဆမိပါတယ်။ ထိုင်းဘုရင် တချို့ရဲ့ အုတ်ဂူ လို့ယူဆရတာတွေလည်း မန္တလေး လင်းဇင်ကုန်းဝန်းကျင်မှာ တွေ့ရှိတယ်လို့လည်း သိရပါတယ်။ ယူဆရတယ်ဆိုတဲ့အနေအထားမျိုးနဲ့ တွေ့ရှိခဲ့ရတာပါ။ ဒီ မဂိုဘုရင်ရဲ့ သင်္ချိုင်း ကိုလည်း ၁၉၉၁ မှ မထင်မှတ်ဘဲ ပြန်တွေ့ခဲ့ရတာမျိုးပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဇဖာရ်ရှားဟ် ဘုရင်

၁၇၇၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၄ ရက်နေ့ဖွား မဂိုဘုရင် အဗူ ဇဖာရ် ဆီရာဂျာဒင် မိုဟာမက် ဗဟာဒူး ရှားဟ် ဇဖာရ် (Abu Zafar Sirajuddin Muhammad Bahadur Shah Zafar) လို့ ခေါ်တဲ့ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ဟာ ၁၈၃၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၂၈ ရက်နေ့မှာ နန်းတက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ မရွယ်ပဲ စော်ကဲမင်းဖြစ် ဆိုသလို ဇဖားရှား ဟာ ဘုရင် ဖြစ်ဖို့ ဖခင်ဖြစ်သူ အက္ကဘာရှား က လျာထားခြင်းခံရတာတော့ မဟုတ်ခဲ့ပါဘူး။ အဲ့ဒီအချိန် ၁၈ ရာစုကုန်ခါနီးတွေမှာလည်း အိန္ဒိယရဲ့ မဂိုအင်ပါယာဟာ တန်ခိုးသြဇာ အားပျော့တဲ့အချိန် ကို ရောက်လာခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ဗြိတိသျှတို့ဟာလည်း ၁၉ ရာစုမှာ အိန္ဒိယ ရဲ့ နိုင်ငံရေး နဲ့ စစ်ရေးတွေကို ဝင်ရောက်ခြယ်လှယ်မှု ရှိလာခဲ့ပါပြီ။ ဒီလိုအချိန်မှာ ဇဖာရ်ရှားဟ် ဟာနန်းတက်လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ နန်းသာတက်လိုက်ရတယ် သူ့ပိုင်နက်ဆိုတာက ဒေလီမြို့ဝန်းကျင်ပဲ ကျန်ပါတော့တယ်။ ဗြိတိသျှတွေကလည်း ဘုရင်ကို သိပ်အရေးမကြီးတဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့် တချို့သာ ပေးအပ်ခဲ့ပြီး စစ်တပ်ထားရှိခွင့်ကို လုံးဝ လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းမရှိစေဖို့ စီစဉ်ထားခဲ့တယ်။ ဘုရင် ဇဖာရ်ရှားဟ် ဟာ အိန္ဒိယလွတ်လပ်ရေးအတွက် ကြိုးပမ်းခဲ့သူတစ်ဦးလို့လည်း မှတ်တမ်းတင်ထားတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အိန္ဒိယ ရဲ့ ဘာသာကြီးနှစ်ခုဖြစ်တဲ့ ဟိန္ဒူ နဲ့ မူဆလင် စည်းလုံးမှုကို ဖော်ဆောင်ပေးနိုင်သူအဖြစ်လည်း သုံးသပ်ထားကြပါတယ်။ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ရဲ့ ဖခင် ဒုတိယ အက္ကဘာရှား ဟာ မူဆလင်ဘာသာဝင်ဖြစ်ပြီး မိခင်ဖြစ်သူကတော့ ရာဇပုတ်အနွယ် ဟိန္ဒူဘာသာဝင် မင်းသမီးတစ်ပါးလို့ သိရပါတယ်။ ၁၈၅၇ ခုနှစ် အိန္ဒိယပုန်ကြီးမှုကြီး စီပွိုင်းအပြီးမှာတော့ ဇဖားရှားဘုရင်ရဲ့ သားတော်တွေ၊ မြေးတော်တွေ အပါအဝင် ဆွေတော်မျိုးတော်တွေကို ဗြိတိသျှတွေက သတ်ဖြတ်ခဲ့ပါတယ်။ တချို့ကို ထောင်သွင်းအကျဉ်းချခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီအချိန်နောက်ပိုင်းမှာတော့ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင်ဟာ အတော် ထိတ်လန့်သွားပြီး ပြောစရာဖြစ်လောက်အောင်ကို ငြိမ်သက်သွားခဲ့တယ်လို့ ဆိုကြပါတယ်။ ၁၉၅၈ ခုနှစ်မှာတော့ အိန္ဒိယမှာ နှစ် ၃၀၀ သက်တမ်းရှည်ကြာခဲ့တဲ့ မဂိုအင်ပါယာကြီးရဲ့ နောက်ဆုံးမျိုးဆက် ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ကို ကျန်ရှိနေတဲ့ မိသားစုတွေနဲ့အတူ ရန်ကုန်မြို့ကို ပို့ဆောင်လို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင်နဲ့အတူ မိဖုရား ဇီးနတ်မဟာ လည်း လိုက်ပါခဲ့ရပါတယ်။

မြန်မာပြည်မှာ ကံကုန်ရှာ

၁၉၅၇ ပုန်ကန်မှုကြီးအပြီးမှာ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင်ကို သစ္စာဖောက်မှု၊ ပုန်ကန်မှုတွေနဲ့ ဗြိတိသျှက စွဲဆို အပြစ်တင်လို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးလိုက်တဲ့အခါ မြန်မာပြည်အောက်ပိုင်းက ဗြိတိသျှလက်အောက်ရောက်နေခဲ့တဲ့ ရန်ကုန်မြို့ကို ရောက်လာခဲ့ပါတော့တယ်။ အကျယ်ချုပ်ဘဝနဲ့ သစ်သားအိမ်လေးတစ်လုံးထဲမှာ နေထိုင်ခဲ့ရရင်း ၁၈၆၂ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၇၊ သက်တော် ၈၇ နှစ်အရွယ်မှာ သိမ်သိမ်ငယ်ငယ် နဲ့ပဲ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင် ကံကုန်ခဲ့ရရှာပါတယ်။ ကမ္ဘာပေါ်မှာ တန်ခိုးကြီးမားတဲ့ မင်းဆက်တွေထဲ ပါဝင်ခဲ့တဲ့ မင်းဆက်တစ်ဆက် ဆုံးခန်းတိုင်ခြင်းလို့ ဆိုရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အတူလိုက်ပါလာခဲ့ရတဲ့ မိဖုရား ဇီးနတ်မဟာ ဟာလည်း ၁၈၈၆ ခုနှစ်မှာ ကံကုန်ရှာပါတယ်။

နှစ်တစ်ရာကျော် အမေ့လျော့ခံပြီးမှ ပြန်တွေ့ရတဲ့ သင်္ချိုင်း

ဇဖားရှားဘုရင် ကွယ်လွန်တဲ့အခါမှာ ဗြိတိသျှတွေက ရွှေတိဂုံဘုရားခြေရင်း တစ်နေရာမှာ မထင်မရှားလေး မြှုပ်နှံခဲ့တာမို့ အမေ့လျော့ခံရသလို ဖြစ်ခဲ့ရတယ်။ ကံတော်ကုန်ကြောင်း သတင်း ဟာ အိန္ဒိယကို နှစ်ပတ်ကြာမှ ရောက်တာမို့ သတိမပြုမိလိုက်သူတွေလည်း များခဲ့ပါတယ်။ ဗြိတိသျှတွေကလည်း ဒီသတင်းကို မြှုပ်ထားချင်ခဲ့တာမို့ သင်္ချိုင်းနေရာကိုလည်း သေသေချာချာ မသိရအောင် လုပ်ထားခဲ့ပုံပါပဲ။ ဒါကြောင့်မို့ ရွှေတိဂုံဘုရားခြေရင်း က ဗြိတိသျှစစ်တပ်ဝင်းထဲ မြှုပ်ထားတယ်ဆိုတာကလွဲရင် ဘယ်မှာဆိုတာ သေချာမသိခဲ့ကြပါဘူး။ ၁၉၉၁ ခုနှစ် ရောက်မှ မြောင်းတူးအလုပ်သမားတွေ အုတ်ရိုးတစ်ခုကို တွေ့ရှိရာကနေစပြီး ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင်ရဲ့ အုတ်ဂူမှန်း သိလာကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ပိုင်းတော့ စေတနာရှင်တွေရဲ့ လှူဒါန်းမှုတွေနဲ့ ပြန်လည် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အိန္ဒိယမှာလည်း ၁၉၈၀ အလွန်မှ ရုပ်သံဇာတ်လမ်းတွေကနေ သူ့ကို ပြန်သတိပြုမိလာကြတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ဒီ့နောက်တော့ ဇဖာရ်ရှားဟ်ဘုရင်ကို ဂုဏ်ပြုတဲ့အနေနဲ့ နယူးဒေလီ၊ လာဟိုး၊ ဗာရာဏသီ အပါအဝင် မြို့အချို့ရဲ့ လမ်းတချို့ကို သူ့အမည် ပေးခဲ့ကြပါတယ်။ ဗာရာဏသီမှာဆို ရုပ်တုတောင် ရှိတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ က ဒါကာမြို့တော်မှာရှိတဲ့ အရင် ဝိတိုရိယပန်းခြံကို ဗဟာဒူး ရှားဟ် ဇဖာရ် ပန်းခြံလို့ ပြောင်းလဲဂုဏ်ပြုခဲ့တယ်။ ပါကစ္စတန် မှာလည်း မြို့နာမည်၊ လမ်းနာမည်၊ ဆိုင်နာမည်တချို့မှာ ဘုရင်ကြီးနာမည် ပါနေတာမျိုးကို တွေ့နိုင်ပါသေးတယ်။ ၁၉၅၉ ခုနှစ်ကတည်းကတော့ အိန္ဒိယနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ဗဟာဒူး ရှားဟ် ဇဖာရ် အကယ်ဒမီ အမည်နဲ့ ကျောင်းကြီး တည်ထောင်ဂုဏ်ပြုခဲ့ကြတာပါ။

ဇဖာရ်ရှားဟ်သင်္ချိုင်းတော်ဆီ အလည်တစ်ခေါက်

သီပေါဘုရင် နဲ့ ကံတူအကျိုးပေး ပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ်ရော၊ အိန္ဒိယ မဂိုဘုရင်နောက်ဆုံးမျိုးဆက် အနေနဲ့ရော၊ ပြီးတော့ အများက ကြည်ညိုလေးစားကြတဲ့ အူရဒူကဗျာဆရာကြီးအဖြစ်အနေနဲ့ပါ လေ့လာနိုင်ဖို့အတွက် ကျွန်တော်ဟာ ဇဖာရ်ရှားဟ်သင်္ချိုင်းတော် ရှိရာဆီကို ကျွန်တော် သွားဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ သင်္ချိုင်းတော် က ရန်ကုန်မြို့၊ ဇီဝကလမ်း (ယခင် ဇဖားရ်ရှားလမ်း) မှာ တည်ရှိပါတယ်။ ဦးဝိစာရလမ်းကနေ ဇီဝကလမ်းကို ကွေ့ကွေ့လိုက်ချင်းမှာပဲ ဗလီတစ်ခုကို တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ အဲ့ဒီအစ္စလာမ်ဘုရားကျောင်းဝင်ပေါက်မှာ “ဇဖရ်ရှားဒါရ်ဂါတော်” လို့ မြန်မာလို နဲ့ အင်္ဂလိပ်လို ရေးထားတဲ့ သံပန်းမုခ်ဦးကို မြင်ကြရမှာပါ။ အတွင်းကို ခွင့်တောင်းပြီး ဝင်ရောက် ကြည့်ရှုနိုင်ပါတယ်။ ခြံဝင်းငယ်လေးကို ဖြတ်ပြီး ကျောင်းဆောင်အတွင်း ဝင်လာလိုက်ရင် လက်ဝဲဘက်ခြမ်းမှာ ခန်းမဆောင်တစ်ခု တွေ့ရပါလိမ့်မယ်။ အဲ့ဒီမှာတော့ အုတ်ဂူ သုံးခု ကို ထင်သာမြင်သာ တွေ့မြင်ရမှာပါ။ ကျွန်တော်လည်း အနီးက ညီငယ်တစ်ဦးကို သေချာအောင် ပြန်မေးရင်း အဲ့ဒီအခန်းကို ဝင်သွားလိုက်တယ်။ အုတ်ဂူ ၃ ခု ဟာ ရန်ကုန်မြို့ကို ပါလာခဲ့တဲ့ မိဘုရားကြီး နဲ့ မြေးတော်တွေရဲ့ ဂူတွေလို့ သိရပါတယ်။ အုတ်ဂူရှိရာအခန်းထဲမှာ ဘုရင် ဇဖာရ်ရှားဟ်နဲ့ မိသားစုတွေရဲ့ ဓါတ်ပုံမှတ်တမ်းတွေကို ချိတ်ဆွဲပြသထားလို့ ပြတိုက်တစ်ခုလိုလည်း လေ့လာနိုင်ဦးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အုတ်ဂူအနီးဝန်းကျင်မှာ ဝတ်ပြုဆုတောင်းနေသူ၊ ရွတ်ဖတ်ပူဇော်နေသူတချို့ကိုလည်း မြင်တွေ့ခဲ့ရပါတယ်။ ဒီအုတ်ဂူတွေကတော့ မြေညီထပ်မှာ ရှိတာလို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။ ခန်းမအပြင်ကို ပြန်ထွက်ပြီး ရှေ့တည့်တည့် ဆက်သွားရင် မြေအောက်ဘက်ကို အပေါ်စီးကနေ မြင်ရတဲ့နေရာတစ်ခု ရှိပါတယ်။ ဘုရင်ကြီး ဇဖာရ်ရှားဟ်ရဲ့ အုတ်ဂူ ကတော့ အဲ့ဒီမြေအောက်ထပ်မှာပါ။ အောက်ဘက်ကိုတော့ မဝင်ဖြစ်ခဲ့ဘဲ အပေါ်စီးကနေပဲ လေ့လာဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ အုတ်ဂူပေါ်ကို မီးဆိုင်းတစ်ခု ချထားပေးပြီး ပန်းတွေ ကပ်ပေးထားတာမျိုးတော့ တွေ့ရပါတယ်။ အုတ်ဂူအနီးက နံရံတွေမှာလည်း ဓါတ်ပုံတွေနဲ့ အထုပ္ပတ္တိအကျဉ်းတွေကို မြန်မာ၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာတွေနဲ့ ရေးထိုး မှတ်တမ်းတင်ပေးထားပါတယ်။ လေ့လာစရာအနေနဲ့ကတော့ ဒီလောက်ပါပဲ။ ရုတ်တရက် ဝင်လည်ပြီး သမိုင်းနဲ့ သေချာ ယှဉ်တွဲ ရှုင်းလင်းပေးမဲ့သူ မရှိရင်တော့ ဒါမှမဟုတ် အဲ့ဒီမှာ ရေးသားထားတဲ့စာတွေ ပုံတွေကို သေချာမလေ့လာခဲ့ရင်တော့ ဒီနေရာကိုလာရတာ ပျင်းစရာကြီး ဖြစ်နေပါလိမ့်မယ်။

ကျွန်တော် ပြီးခဲ့တဲ့သုံးနှစ်လောက်က Myanmar Walks ရဲ့ ကုန်းဘောင်ခေတ်သမိုင်းလေ့လာတဲ့ လမ်းလျှောက်အစီအစဉ်နဲ့ ဒီနေရာကို တစ်ခေါက်ရောက်ခဲ့သေးပေမဲ့ အဲ့ဒီတုန်းကတော့ ကိုဗစ်ဆိုးရွားဆဲကာလဖြစ်လို့ ဝင်ရောက်လေ့လာခွင့်မရခဲ့ဘဲ၊ အပြင်ကနေပဲ လှည့်ပြန်ခဲ့ရဖူးပါတယ်။ Myanmar Walks က ဧည့်လမ်းညွှန် မောင်နှမတွေ ရှင်းပြပေးလို့ သမိုင်းကြောင်းကိုတော့ သေချာ သိခွင့်ရခဲ့ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အတွင်းကို ဝင်လေ့လာချင်စိတ် ပိုကြီးသွားခဲ့တာပါ။ နောက်တစ်ကြိမ် မထင်မှတ်ဘဲ အခွင့်အရေးရခဲ့တာမို့ သေချာဝင်ရောက်လေ့လာဖြစ်ပြီး ခုလို ပြန်လည် ဝေမျှနိုင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

သူတော်စင်ကြီးလို့လည်း လက်ခံထားကြသလို ဘဝဒဿနနဲ့ အချစ်ကဗျာတွေကို အူရဒူဘာသာနဲ့ အရေးအသားကောင်းလှတဲ့ ကဗျာဆရာကြီး ဇဖာရ်ရှားဟ်ဟာ အကျဉ်းစံဘဝမှာလည်း ကဗျာတွေ ဆက်လက်ရေးသားခဲ့တယ်လို့ သိရပါတယ်။ ကဗျာတချို့ကို သူ့ဂူမှာ လေ့လာနိုင်ဖို့ ရေးထွင်းထားပါတယ်။ ဟိန္ဒူနဲ့ မူဆလင် ညီညွတ်အောင် လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်တဲ့ မဂိုနောက်ဆုံးဘုရင်ကြီးအဖြစ်ရော၊ သီပေါမင်းနဲ့ ကံတူအကျိုးပေး ဘုရင်ကြီးအဖြစ်ရော အားလုံးက အခုထိတိုင် အမှတ်ရနေဆဲမို့ သမိုင်းကြောင်းစိတ်ဝင်စားတဲ့သူတွေအတွက် ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း စိတ်ဝင်စားတဲ့ အကြောင်းအရာလေးတစ်ခုကို အချက်အလက်တွေ လက်လှမ်းမီသမျှစုစည်းလို့ တင်ဆက်ပေးလိုက်ပါတယ်ခင်ဗျ။

အားလုံးပဲ အစဉ်ဘေးကင်း ကျန်းမာ စိတ်ချမ်းမြေ့ကြပါစေ...

သီဟလုလင် (Thiha, the Traveller)